وجه التزام در قرارداد چیست؟

وکیل تنظیم قرارداد در مقاله حاضر قصد دارد تا به بهترین شکل ممکن وجه التزام در قرارداد را به طور کامل توضیح دهد. اهمیت این موضوع از این جهت است که امروزه در بیشتر قراردادها از این نهاد استفاده می‌شود و درک درست ماهیت و آثار آن کمک بسیار زیادی به افرادی که قصد درج شرط وجه التزام در قرارداد خود دارند، می‌کند.

وجه التزام چیست؟

وکیل تنظیم قرارداد توضیح می‌دهد، وقتی دو نفر قراردادی را به نحو صحیح منعقد می‌کنند، این قرارداد میان آن‌ها لازم‌الاجراست و در صورتی که هریک از آن‌ها از انجام موضوع قرارداد خودداری کنند، مکلف به جبران خسارت می‌باشند. حال اگر میزان و مبلغ این خسارت از قبل میان طرفین توافق شده باشد، به این مبلغ وجه التزام گفته می‌شود. وجه التزام در واقع تعیین توافقی مبلغ خسارت تاخیر در انجام تعهد یا خسارت عدم انجام تعهد می‌باشد.

مستند قانونی وجه التزام

وکیل تنظیم قرارداد بیان می‌کند، وجه التزام در قانون مدنی مورد پیش‌بینی قرار گرفته است. براساس ماده ۲۳۰ این قانون: “اگر در ضمن معامله شرط شده باشد که در صورت تخلف، متخلف مبلغی به عنوان خسارت تأدیه نماید، حاکم نمی‌تواند او را به بیشتر یا کمتر از آنچه که ملزم شده است محکوم کند.”

وجه التزام همانطور که مشاهده می‌شود، صراحتاً در قانون مدنی مورد پیش‌بینی قرار گرفته است و بر این اساس درج شرط وجه التزام در قرارداد کاملاً قانونی می‌باشد.

آیا وجه التزام لزوماً باید به صورت شرط ضمن عقد درج شود؟

سوال اصلی این است که آیا طرفین قرارداد می‌توانند در یک قرارداد جداگانه وجه التزام را پیش‌بینی کنند یا اینکه وجه التزام لزوماً باید به صورت شرط ضمن عقد درج شود؟

وکیل تنظیم قرارداد توضیح می‌دهد، هرچند تعیین وجه التزام به طور معمول به صورت شرط ضمن عقد صورت می‌گیرد، اما الزامی در این خصوص وجود ندارد. بنابراین طرفین یک قرارداد می‌توانند در یک قرارداد جداگانه، وجه التزام تخلف از تعهدات را پیش‌بینی کنند. در این حالت، قرارداد مبنی بر تعیین وجه التزام تابع ماده ۱۰ قانون مدنی خواهد بود.

وجه التزام در چه قراردادهایی کاربرد دارد؟

وکیل تنظیم قرارداد توضیح می‌دهد، وجه التزام در تمامی قراردادهای مالی می‌تواند استفاده شود. پس هر قراردادی که متضمن تعهد مالی باشد، اصولاً می‌تواند حاوی شرط وجه التزام باشد. البته از حیث کاربرد و استفاده عملی، وجه التزام در معاملات ملکی بسیار بیشتر از سایر قراردادها مورد استفاده قرار می‌گیرد و آثار بسیار زیادی دارد که در مقاله مربوطه مورد بحث قرار گرفته است.

شرط کیفری چیست؟

شرط کیفری نام دیگر وجه التزام است و با وجه التزام هیچ تفاوتی ندارد. نهاد وجه التزام در کشور ما از قانون فرانسه اخذ شده است و در فرانسه به این نهاد Clause pénale گفته می‌شود که ترجمه آن به فارسی شرط کیفری می‌باشد. هرچند در ادبیات حقوقی و رویه قضایی کشور ما عبارت وجه التزام بسیار بیشتر بکار می‌رود، اما اگر اصطلاح شرط کیفری نیز در جایی بکار رفت، باید دانست که منظور همان وجه التزام است.

با وجود پیش‌بینی وجه التزام، آیا اثبات ورود ضرر لازم است؟

وجه التزام همانطور که گفته شد، توافق طرفین در خصوص مبلغ خسارت تخلف از انجام تعهد می‌‌باشد. سوالی که در این خصوص پیش می‌آید، این است که اگر طرفین وجه التزام پیش‌بینی کرده باشند و یکی از آن‌ها از انجام تعهدات قراردادی خودداری نمود، آیا طرف مقابل برای دریافت وجه التزام باید ضرر رسیدن به خود را ثابت کند؟

برای دریافت وجه التزام اثبات ورود ضرر لازم نیست و خواهان دریافت وجه التزام در صورت اثبات اینکه طرف مقابل از انجام تعهدات خود تخلف کرده است، می‌تواند وجه التزام را دریافت نماید.

شرط تحدید مسئولیت چیست؟

شرط تحدید مسئولیت با وجه التزام تفاوت دارد و نباید این دو مفهوم را یکی پنداشت. شرط تحدید مسئولیت یعنی توافق طرفین در خصوص تعیین سقف مبلغ خسارت تخلف از انجام تعهد. پس اگر در قراردادی شرط تحدید مسئولیت گنجانده شده باشد و به عنوان مثال مبلغ ۵۰ میلیون تومان سقف جبران خسارت تعیین شده باشد، شخص متخلف صرفاً تا میزان این ۵۰ میلیون تومان مسئول است؛ حتی اگر طرف مقابل قرارداد ضرر بیشتری را متحمل شده باشد. پس با این حساب تفاوت شرط تحدید مسئولیت با وجه التزام در دو مورد خلاصه می‌شود:

• در شرط تحدید مسئولیت اگر میزان خسارت واقعی کمتر از سقف تعیین‌شده باشد، متخلف از انجام تعهد صرفاً ملزم به جبران همان خسارت واقعی است. در صورتی که در وجه التزام اصلاً میزان ضرر اهمیتی ندارد و متخلف باید مبلغ تعیین‌شده را پرداخت کند.
• اگر در قرارداد شرط تحدید مسئولیت پیش‌بینی‌ شده باشد، اثبات ورود ضرر برای خواهان دریافت خسارت ضروری است. درحالی که در وجه التزام همانطور که گفته شد، چنین الزامی جهت اثبات ورود ضرر وجود نخواهد داشت.

آیا وجه التزام با انجام تعهد قابل جمع است؟

وکیل تنظیم قرارداد بیان می‌کند، پاسخ این پرسش بستگی به این دارد که وجه التزام را از حیث ماهیت خسارت تأخیر در انجام تعهد بدانیم یا خسارت عدم انجام تعهد؟ توضیح آنکه به طور کلی خسارت عدم انجام تعهد با اصل تعهد قابل جمع نیست و وقتی شخصی از دادگاه خسارت عدم انجام تعهد را درخواست کند، دیگر الزام به اجرای تعهد (الزام به وفای به عهد) را نمی‌تواند درخواست کند. با این توضیح می‌توان گفت که مطالبه خسارت عدم انجام تعهد به معنای صرف‌ نظر‌‌کردن خواهان از حق الزام متعهد به ایفای عین تعهد است. اما خسارت تأخیر در انجام تعهد با اصل تعهد قابل جمع است؛ چرا که این خسارت صرفاً به خاطر جبران ضرری است که از تأخیر طرف مقابل به وجود آمده است و به همین دلیل خواهان می‌تواند هم اجرای عین تعهد و هم خسارت تأخیر در انجام تعهد را درخواست کند.

وجه التزام از حیث ماهیت هم می‌تواند به مانند خسارت تأخیر در انجام تعهد عمل کند و هم به مانند خسارت عدم انجام تعهد و این مسئله که با انجام تعهد قابل جمع است یا خیر، بستگی به قصد مشترک طرفین دارد. اگر طرفین در قرارداد خود تصریح کنند که وجه التزام پیش‌بینی‌شده خسارت عدم انجام تعهد است، با انجام اصل تعهد قابل جمع نیست ولی اگر گفته شده باشد که وجه التزام خسارت تأخیر در انجام تعهد است، با انجام اصل تعهد قابل جمع است. سوالی که مطرح می‌شود این است که اگر طرفین در قرارداد خود در این خصوص تصریحی نکنند، وضعیت وجه التزام و انجام تعهد به چه شکل است؟ به این پرسش در بخش بعدی در خصوص استنباط قصد طرفین توضیح داده می‌شود.

استنباط قصد مشترک طرفین

معمولاً طرفین در قرارداد خود ماهیت وجه التزام را مشخص نمی‌کنند و به همین دلیل این سوال مطرح می‌شود که در این حالت وضعیت اجرای اصل تعهد به چه شکل خواهد بود؟ در این فرض باید از عبارات و واژه‌های قرارداد در خصوص وجه التزام، قصد مشترک طرفین را استنباط کنیم.

به عنوان مثال اگر در قراردادی با موضوع رنگ‌کردن یک واحد مسکونی اینطور پیش‌بینی شده باشد: ” طرف اول قرارداد (نقاش) در صورت عدم انجام تعهد، ۱۵ میلیون تومان خسارت پرداخت می‌کند.” از عبارت “عدم انجام تعهد” می‌توان برداشت کرد که در اینجا قصد طرفین از درج وجه التزام تعیین خسارت عدم انجام تعهد بوده و به همین دلیل با اجرای اصل تعهد قابل جمع نخواهد بود. حال اگر در همان قرارداد به جای عبارت فوق، اینطور نوشته می‌شد: “طرف اول قرارداد (نقاش) به ازای هر روز تأخیر در تحویل واحد مسکونی، ۱۵ میلیون تومان خسارت پرداخت می‌کند.” در این صورت تردیدی وجود ندارد که وجه التزام برای تعیین خسارت تأخیر در انجام تعهد بوده است.

وجه التزام و فورس ماژور

وقوع فورس ماژور اصولاً طرفین قرارداد را از انجام تعهدات قراردادی خود معاف می‌کند و هیچ‌یک از طرفین در چنین فرضی نمی‌تواند خسارت عدم انجام تعهد را درخواست کند. برای توضیح بیشتر در خصوص فورس ماژور و اینکه فورس ماژور باید چه شرایطی داشته باشد تا فرد را از خسارت عدم انجام تعهد معاف کند، به مقاله‌ی موجود در این خصوص مراجعه کنید. از سوی دیگر، وجه التزام یک نوع برآورد توافقی مبلغ خسارت است. پس برای اینکه وجه التزام قابل مطالبه باشد، نباید فرد متخلف از انجام تعهد از پرداخت خسارت قانوناً معاف باشد. در حالی که در فرض بروز فورس ماژور چنین فردی از پرداخت خسارت معاف است. با این توضیح، روشن می‌شود که در فرض وقوع فورس ماژور، وجه التزام قابل مطالبه نخواهد بود.

دادگاه صالح برای مطالبه وجه التزام

وکیل تنظیم قرارداد اظهار می‌دارد، با توجه با ماده ۱۱ و ماده ۱۳ قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی، دعوای مطالبه وجه التزام باید در دادگاه محل اقامت خوانده یا دادگاه محل انعقاد عقد و یا دادگاه محل انجام تعهد اقامه شود. پس برای مطالبه وجه التزام، خواهان دارای اختیار است تا از هرکدام از این سه دادگاه تقاضای مطالبه را داشته باشد و برای این امر باید به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نماید.

وکیل برای شکایت وجه التزام

وجه التزام از شروط قراردادی می‌باشد که امروزه در بیشتر قراردادها مورد استفاده قرار می‌گیرد و دارای فواید زیادی می‌باشد که شاید مهم‌ترین آن صرفه‌جویی در زمان می‌باشد. چرا که با تعیین وجه التزام، قاضی دیگر پرونده را برای تعیین میزان خسارت به کارشناس رسمی دادگستری ارجاع نمی‌دهد و در صورت احراز تخلف از انجام تعهد به میزان همان وجه التزام رأی صادر می‌کند. وجه التزام علیرغم کارکرد مشخص و ظاهراً ساده‌ای که دارد، دارای پیچیدگی‌ها و مسائل تخصصی مهمی است که اهمیت تنظیم درست این شرط در قرارداد را بیش از پیش مشخص می‌کند.

وکیل تنظیم قرارداد توصیه می‌کند تا با توجه به این پیچیدگی‌ها، برای تنظیم شرط وجه التزام و همچنین برای اقامه دعوی جهت مطالبه وجه التزام به وکیل متخصص و دارای تجربه در این امر رجوع شود. موسسه حقوقی و داوری امین عدالت کبریا با داشتن وکلای متخصص و باتجربه در زمینه تنظیم قرارداد و درج شرط وجه التزام آماده ارائه بهترین خدمات حقوقی را به شما عزیزان دارد.