چک چیست؟ ارکان تشکیل دهنده و ماهیت آن شامل چه مواردی می شود؟ آیا دارای انواع و اقسامی می باشد؟ در برگیرنده ی چه مشخصاتی است؟ تطبیق آن با سفته و برات و حواله در چیست؟ در قانون چه مجازاتی برای آن مقرر شده و کدام مرجع صالح به رسیدگی است؟
تعریف چک
تعریف چک در عبارت ساده برگه ای است که برای خرید و فروش درآینده استفاده میشود که این برگه دارای اعتبار و ارزش همان مبلغ پول واسکناس میباشد. برگه و نوشته ای است که توسط صاحب آن نوشته، مبلغ وارزش آن دارای اعتبار میشود. صاحب برگه باید یکسری مشخصات راداخل آن قید کند (از جمله مبلغ و تاریخ و امضاء). شخصی که این برگه دسته وی میباشد به بانک صاحب چک که در آن بانک حساب دارد (که به آن بانک محال علیه گفته میشود) مراجعه میکند و بانک مشخصات را با شخصی که صاحب حساب و چک دارد مطابقت میدهد و سپس مبلغ را به شخصی که چک در دست وی میباشد با یاداشت کردن اطلاعات شخص دارنده پرداخت میکند.
از سوی باید دقت داشته باشیم که در زمان صدور چک صادرکننده چک باید با توجه به مقدار وجهی که در حساب و بانک خود دارد میزان و مبلغ چک را قید کند چرا که اگر از میزان وجوه قرار داده شده در حساب بیشتر باشد چک به عنوان عدم موجودی برگشت خورده و وارد مقوله ی خاص خودش میشود.
تعریف قانونی چک
تعریف چک در ماده ۳۱۰ قانون تجارت میباشد وفق این ماده چک عبارت است از نوشته ای که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار میکند. چک یک سند خاصی است که در بین تجار و بازرگانان دارای اهمیت زیادی میباشد و از َآن به عنوان اسناد بازرگانی استفاده می کنند. از سوی دیگر در تقسیم بندی اسناد تجاری چک به عنوان یک سند عادی مطرح است.
ارکان تشکیل دهنده چک
وکیل چک بیان می کند که هر جرم برای محقق شدن نیازمند ۳ رکن اصلی قانونی و مادی و معنوی می باشد.
عنصر قانونی که مطابق قانون عملی جرم است که مقنن برای آن عمل مجازات تعیین کرده باشد. عنصر قانونی در قانون صدور چک آمده است.
عنصر مادی عمل و رفتار فیزیکی مرتکب را دربردارد. عنصر مادی آن امضاء صادر کننده است.
در مورد چک عنصر روانی قصد و نیت صادرکننده است که مطرح میشود. و عنصر روانی آن چک که صحت امضاءاست که بر عهده ی مدعی است چرا که مقنن برای چک عنصر قانونی و مادی را ضروری و الزامی دانسته و عنصر روانی را استثناء کرده است.
مشخصات چک
برگه ی که چک نامگذاری شده باید دارای مشخصه های ذیل باشد تا بتوان عنوان چک را به آن اطلاق نمود.
در چک قسمتی وجود دارد که توسط نویسنده پُر میشود.
- شماره مسلسل چک: شماره ی بدون تکرار و یگانه به روی چک که ثبت شده است .
- شماره حساب جاری: شماره ای است که به همراه صاحب حساب روی تمام دفترچه چک چاپ و مهر میشود.
- تاریخ پرداخت: تاریخ پرداخت یا سررسید تاریخی که دارنده در آن تاریخ به بانک محال علیه مراجعه و مبلغ ذکر شده را دریافت میکند که این تاریخ طبق قانون چک باید به حروف نوشته شود.
- گیرنده چک: نام شخصی که در تاریخ معین شده در چک میتواند وجه را دریافت کند. باید دقت داشته باشیم برای آن که امکان چندین دست چرخیدن چک وجود داشته باشد از واژه حامل یا آورنده استفاده میکنند که البته با توجه به قانون جدید دیگر چک در وجه حامل صادر نمی شود.
- مبلغ چک: مبلغی که در وسط چک هم به عدد وهم به حروف نوشته شود.
- امضای صاحب چک: در خصوصیات چک و تعریف چک ذکر شد که برگه ی اعتباری دارای ارزش واین اعتبار و ارزش زمانی بوجود می آید که صادر کننده ی چک آن را امضاء کند و چک بدون امضای صادر کننده ارزش و اعتبارندارد. گاه ممکن است در یک چک چند نفر حق امضاء داشته باشند در این حالت تمام دارنده های حق امضاء باید چک را امضاء کند.
انواع چک
با توجه به کاربرد چک و گسترش آن و استفاده اکثر مردم از چک، انواع گوناگونی برای آن مقرر شده که عبارتند از:
۱) چک عادی
۲) چک تایید شده
۳) چک تضمین شده
۴) چک مسافرتی
چک عادی
چک عادی عبارت است از چکی که صادر کننده به روی بانک محال علیه خود در وجه خود یا حامل یا شخص معیین صادر میکند و مطابق ماده یک قانون صدور چک.
چک تایید شده
چک تایید شده چکی است که اشخاص عهده بانکها به حساب جاری خود صادر نموده و توسط بانک محال علیه پرداخت و مبلغ آن تایید میشود.
چک تضمین شده
چک تضمین شده توسط خود بانک ها به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر میشود و وجه آن توسط بانک تضمین میشود.
چک مسافرتی یا همان چک تراول
چک مسافرتی یا همان چک تراول توسط بانک صادر میشود و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن پرداخت میگردد.
اقسام چک
اقسام چک عبارتند از:
- چک به حواله کرد
- چک مسدود
- چک بی محل
چک به حواله کرد: عبارت است از چکی که نام گیرنده ندارد و در داخل بانک میتواند آن را دریافت یا به شخص دیگری انتقال دهد.
چک مسدود: به چکی گفته میشود که دارای ۲ خط موازی است که بانک محال علیه فقط میتواند مبلغ یا اعتبار را به بانک دارنده پرداخت کند.
چک بی محل: چکی است که صادر کننده در بانک مبلغ و وجه کافی نداشته یا مبلغ کمتر از مبلغ چک بوده است. دقت داشته باشیم که صدور چک بلامحل جرم محسوب شده و مجازات آن طبق ماده ۷ قانون صدور چک اعمال میشود.
ماهیت چک و مقایسه آن با دیگر اسناد تجاری (سفته، برات، حواله)
چک دارای ماهیت حقوقی است در این مورد نظرات مختلفی وجود دارد گروهی معتقدند ایقاع است و گروهی دیگر معتقدند عقد و قرارداد است و گروهی اعتقاد به تلفیقی بودن آن دارند. اسناد تجاری عبارتند از سفته، برات، حواله، چک اما در مورد چک معتقدند که سند عادی است. در مورد حواله و چک این طور بیان می شود که چک نوشته است در حالی که حواله عقد است یعنی هم نوشته است و هم سند است و بواسطه ی حواله شخصی میتواند طلب خود را به عهده دیگری قرار دهد یعنی تادیه طلب به شخص دیگر محول میشود.
در مورد چک و برات باید بیان داشت که برات طبق قانون تجارت یک سندی است که ذاتاً تجاری محسوب میشود به عبارت محال علیه در برات میتواند برای هر شخصی باشد. برات ممکن است به حواله کرد شخص یا خود برات دهنده باشد در حالی که در چک محال علیه فقط بانکی است که صادر کننده در آن حساب دارد و در مورد حواله کرد میتواند در وجه حامل یا شخص معین باشد نکته یی که باید دقت داشت این است که در برات باید اسم شخصی که برات به حواله کرد وی است قید شود.
مجازات چک
از آن جایی که چک انواع مختلف دارد حسب مورد مجازات آنها نیز فرق دارد.
- مجازات جعل چک به طور جداگانه بین ۶ ماه تا ۲ سال حبس یا مبلغ ۳ میلیون تا ۱۸ میلیون جزای نقدی میباشد.
- مجازات چک بی محل یا برگشتی مطابق ماده ۷ قانون صدور چک با توجه به مبلغ درج شده در چک متفاوت است.
- مجازات چک پرداخت نشدنی مطابق ماده ۷ قانون اصلاحیه قانون صدور چک حسب مورد بسته به مبلغ درج شده در چک متفاوت میباشد.
- مبلغ کمتر از ۱۰ میلیون ریال حداکثر ۶ ماه حبس
- مبلغ بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون ریال ۶ ماه حبس تا ۱ سال حبس
- مبلغ بالای ۵۰ میلیون حبس از ۱ تا ۲ سال و ممنوعیت از دسته چک به مدت ۲ سال.
دادگاه صالح جهت رسیدگی به چک
برای مطالبه ی چک ۲ راه حقوقی و کیفری وجود دارد. دادگاه صالح برای مطالبه ی چک حقوقی دادگاه محل اقامت خوانده یا دادگاه محل صدور چک یا دادگاه محل برگشت خوردن چک میباشد. اگر مبلغ چک کمتر از ۲۰ میلیون ریال باشد شورای حل اختلاف صالح به رسیدگی میباشد و در صورت بالا بودن مبلغ از میزان بیان شده یکی از دادگاه های گفته شده صالح به رسیدگی است.
برای مطالبه چک کیفری باید گواهی عدم پرداخت دریافت داشته و دادگاه صالح دادسرا و دادگاه کیفری محل صدور گواهی عدم پرداخت صالح است.
وکیل پرونده چک در تهران
موسسه حقوقی امین عدالت با وجود وکلای پایه یک دادگستری از کانون وکلا در زمینه ی حقوقی و کیفری برانند که در این مقاله مطالب مرتبط با چک را بطور اختصار بیان نمایند تا قسمتی از مشکلات شما عزیزان را در این زمینه برطرف کنند اما برای رفع مشکلات بهتر است با وکلای ما مشورت نمایید تا نتایج ارزشمندی در پرونده شما درج شود.
