اختراع ناشی از استخدام از مسائل بسیار مهمی است که همواره می‌تواند موجب بروز اختلاف میان کارفرما و مستخدم شود. از آنجایی که ثبت اختراع سبب اعطای حقوق انحصاری به دارنده ورقه اختراع می‌شود، ممکن است کارفرما و مستخدم در خصوص حقوق مادی و معنوی ناشی از اختراعی که ناشی از روابط استخدامی است، اختلاف پیدا کنند؛ چرا که از یک طرف مستخدم ادعا می‌کند که اختراع ناشی از فکر و تلاش اوست و از طرف دیگر کارفرما با این استدلال که شرایط لازم برای اختراع از جمله سرمایه‌گذاری و هزینه، فراهم‌کردن مکان مناسب و کلیه بسترهای لازم را فراهم کرده است، حق ثبت اختراع را برای خود می‌داند. وکیل ثبت اختراع ، در این مقاله وضعیت اختراع ناشی از استخدام یا قرارداد را در حقوق ایران بررسی می‌کند.
مفهوم اختراع ناشی از استخدام چیست؟
اختراع ناشی از استخدام وقتی به نحو صحیح فهمیده می‌شود که نخست معنای استخدام را بدانیم. استخدام به معنای به خدمت‌گرفتن شخص برای انجام کار معین و پرداخت اجرت کار (حقوق) از سوی شخص دیگر میباشد. به شخصی که کار را انجام می‌دهد، مستخدم و به کسی که کار برای او انجام می‌شود، کارفرما می‌گویند.
با این توضیح می‌توان گفت که اختراع ناشی از استخدام به وضعیتی گفته می‌شود که مستخدم در چارچوب وظایف اداری و استخدامی خود به اختراعی دست پیدا کند. در این حالت این سوال و اختلاف حقوقی پیش می‌آید که حقوق انحصاری ناشی از ثبت اختراع متعلق به مستخدم است یا کارفرما؟ وکیل ثبت اختراع قبل از پرداختن به این سوال لازم می‌داند که به یک شرط لازم و ضروری برای بروز اختلاف میان مستخدم و کارفرما اشاره کند.
شرط لازم برای بروز اختلاف
اختراع ناشی از استخدام و اختلاف ناشی از آن وقتی موضوعیت پیدا می‌کند که مستخدم در چارچوب وظایف استخدامی و اداری خود به اختراع دست پیدا کرده باشد. به عبارت بهتر قرارداد میان کارفرما و مستخدم باید برای ایجاد اختراع منعقد شده باشد و یا دست کم باید وظایف مستخدم به نحوی تعیین شده باشد که اختراع در راستای اجرای وظایف به وجود آمده باشد.
پس به عنوان مثال، اگر حمید دانایی برای انجام وظایف حسابداری به استخدام شرکت بینش‌پژوه درآمده باشد و در این حین اختراعی بی‌ارتباط با وظایف حسابداری خود انجام دهد، شرکت بینش‌پژوه نمی‌تواند هیچگونه ادعایی نسبت به این اختراع داشته باشد و به عبارت بهتر در این فرض مسئله اختراع ناشی از استخدام وجود نخواهد داشت.
ثبت اختراع و لزوم استفاده از وکیل تخصصی
حق ثبت اختراع از مهم‌ترین مسائل در دعاوی اختراعات است و اشخاص باید بدانند که چه زمانی برای آن‌ها حق ثبت اختراع به وجود می‌آید. اگر افراد از این مسئله آگاه نباشند و از حق ثبت اختراع خود که حقوق مادی بسیاری با خود به همراه دارد استفاده نکنند، اشخاص دیگر با سواستفاده از این عدم آگاهی، دست به ثبت همان اختراع می‌زنند و این امر موجب پایمال‌شدن حقوق مخترع واقعی می‌شود. به همین دلیل، وکیل ثبت اختراع توصیه می‌کند که در خصوص کلیه مسائل مربوط به ثبت اختراع و سایر دعاوی مربوط به اختراعات از وکلای متخصص موسسه حقوقی و داوری امین عدالت کبریا مشاوره گرفته شود
اختراع ناشی از استخدام و حقوق مادی
اختراع ناشی از استخدام و وضعیت مستخدم و کارفرما باید از حیث حقوق مادی و معنوی به طور جداگانه مورد بررسی قرار گیرد. وکیل ثبت اختراع در این بخش به حقوق مادی و در بخش بعدی به حقوق معنوی ناشی از ثبت اختراع می‌پردازد.
حقوق مادی ناشی از ثبت اختراع، همان حقوق قابل تقویم به پول و به عبارت بهتر دستاوردهای مالی اختراع میباشد. در رابطه با حقوق مادی در اختراع ناشی از استخدام، قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری مصوب ۸۶ تعیین تکلیف کرده است. بند ه ماده ۵ این قانون بیان می‌کند: ” در صورتی که اختراع ناشی از استخدام یا قرارداد باشد، حقوق مادی آن متعلق به کارفرما خواهد بود، مگر آن که خلاف آن در قرارداد شرط شده باشد.”
با توجه به این بند مشخص می‌شود که در نظام حقوقی کشور ما، حقوق مادی اختراع ناشی از استخدام متعلق به کارفرما میباشد و مستخدم در این خصوص حقی نخواهد داشت. البته به موجب قسمت اخیر همین بند، مستخدم می‌تواند در قرارداد با کارفرما شرط کند که حقوق مادی اختراع ناشی از استخدام به وی تعلق گیرد. چنین شرطی کاملاً صحیح و قانونی میباشد.
اختراع ناشی از استخدام و حقوق معنوی
اختراع ناشی از استخدام همانظور که گفته شد، هم در خصوص حقوق مادی و هم در خصوص حقوق معنوی اختلاف ایجاد می‌کند. پس از توضیح در خصوص حقوق مادی، در این بخش به بهترین شکل به مسئله حقوق معنوی در اختراع ناشی از استخدام می‌پردازیم. حقوق معنوی آن دسته از حقوقی هستند که وابسته به شخصیت فرد میباشند و دارای ارزش اقتصادی نیستند. همچنین اصولاً قابلیت انتقال به غیر را ندارند.
مهم‌ترین مصداق حقوق معنوی در اختراعات، حق بر نام است. در خصوص موضوع حقوق معنوی در اختراع ناشی از استخدام، قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری سخنی نگفته است. اما با توجه به اینکه بند ه ماده ۵ قانون پیش‌گفته صرفاً حقوق مادی اختراع را متعلق به کارفرما دانسته و همچنین با توجه به اینکه این حقوق وابسته به شخصیت و غیرقابل انتقال هستند، باید گفت که حقوق معنوی از جمله حق بر نام در اختراع ناشی از استخدام متعلق به مستخدم که همان مخترع اصلی است، میباشد.
وکیل اختراع در تهران
حق ثبت اختراع که با خود حقوق مادی و معنوی انحصاری به همراه دارد، در بسیاری از موارد می‌تواند موضوع اختلاف میان اشخاص باشد. یکی از این موارد، اختراع ناشی از استخدام میباشد که در این حالت مستخدم و کارفرما در خصوص این که چه کسی حق ثبت اختراع و برخورداری از حقوق مادی و معنوی را دارد، به اختلاف بر می‌خورند. در این مقاله وضعیت اختراع ناشی از استخدام مورد بررسی قرار گرفت و روشن شد که قانون ثبت اختراعات، طرحهای صنعتی و علائم تجاری دارای نواقصی در این زمینه است.
به همین دلیل وکیل ثبت اختراع توصیه می‌کند که مستخدمین و کارفرمایان در قرارداد خود به طور صریح وضع حقوق مادی و معنوی اختراع و یا اختراعات آتی را مشخص کنند تا از این طریق تا حد امکان از بروز اختلافات عادی جلوگیری کنند. موسسه حقوقی و داوری امین عدالت کبریا با داشتن وکلای باتجربه و متخصص در حوزه اختراعات آمادگی ارائه بهترین خدمات را به شما عزیزان، در دو زمینه نگارش قرارداد جهت روشن‌ساختن وضع حقوق مادی و معنوی اختراع در روابط استخدامی و همچنین اختلافات مربوط به اختراع ناشی از استخدام دارد.
سلام خسته نباشید میشه حقی که موقع استخدام از باب ثبت به اسنخدام کننده دادی رو پس بگیری؟
با سلام نه نمیشود چرا که مطابق با قانون برخی از حقوق از جمله حق ثبت آن به شخص استخدام کننده مربوط خواهد بود.
سلام وقت بخیر اگه با اینکه در استخدام جایی باشی اختراعی را خارج از آنجا انجام بدید بازم امتیازش برای کارفرماست؟
با سلام اگر بتوانید اثبات کنید که تحقق این امر هیچ گونه ارتباطی با آن استخدام ندارد خیر ولی در غیر این صورت بله.
سلام اگر طبق توافقی مخترع حقوق معنوی خودشو به دیگری که در استخدامش هست ببخشه تکلیف حقوق معنوی چه خواهد شد؟
با سلام توافقات تا زمانی که مخالف قواعد آمره نباشند محترم و قابل اجرا میباشند.
سلام وقت بخیر سوالی داشتم در زمانی که فرد در استخدام شرکتی هست و اختراعی رو به ثبت میخواهد برساند تکلیف حقوق مادی و معنوی طرح مذکور به چه شکا خواهد بود؟
با سلام مطابق با قانون حقوق مادی متعلق به شخص استخدام کننده یا کارفرما و حقوق معنوی متعلق به مستخدم یا مخترع میباشد.
سلام میخواستم ازتون بپرسم وکلای شما تنظیم قرارداد استخدام رو هم تنظیم میکنن؟
با سلام البته که پاسخ مثبت است. شما میبایست به موسسه مراجعه فرمایید تا بتوانید از این امر بهر مند شوید.